Gandalf – jeden z najpotężniejszych czarodziejów Śródziemia, znany również jako Gandalf Szary. Pomaga kompanii Thorina w odzyskaniu Samotnej Góry i zwołuje Drużynę Pierścienia. Jeden z głównych bohaterów książek J.R.R. Tolkiena "Hobbit, czyli tam i z powrotem" oraz "Władca Pierścieni" oraz ich adaptacji.
Gandalf jest jednym z Istarich, którzy zostali zesłani do Śródziemia, aby pomóc Wolnym Ludom w walce z poszerzającym swe wpływy Sauronem. W trakcie wypełniania przydzielonej mu misji dołącza do Bilba Bagginsa i kompanii Thorina, chcąc pomóc im odzyskać tereny zagarnięte przez smoka Smauga. Niedługo po tej wyprawie odkrywa, że Bilbo jest w posiadaniu Pierścienia Rządzącego. Podejmuje decyzję o zniszczeniu go, powołując w tym celu Drużynę Pierścienia. Podczas licznych walk wspomaga Wolne Ludy swoimi mocami. Podczas przeprawy przez kopalnie Morii odbywa pojedynek z Balrogiem, po który przyjmuje przydomek Gandalf Biały. Już po zajęciu miejsca Sarumana prowadzi armię w finałowej walce Wojny o Pierścień.
W zrealizowanych przez Petera Jacksona aktorskich trylogiach "Hobbit" ("Niezwykła podróż", "Pustkowie Smauga", "Bitwa Pięciu Armii") i "Władca Pierścieni" ("Drużyna Pierścienia", "Dwie wieże", "Powrót króla") w postać wciela się Ian McKellen. W animowanych adaptacjach wymienionych książek wyreżyserowanych przez Arthura Rankina i Julesa Bassa bohaterowi głos podkłada John Huston. Czarodziej pojawia się również w grach wideo "The Hobbit" czy "Władca Pierścieni: Powrót króla".